W poniedziałek, 22 stycznia, rozpoczął się Europejski Tydzień Walki z Rakiem Szyjki Macicy. Celem tego przedsięwzięcia jest zwrócenie uwagi kobiet na to, jak ważne są regularne badania cytologiczne i ginekologiczne. Również w styczniu Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC) obchodzi Miesiąc Świadomości Raka Szyjki Macicy.  Na raka szyjki macicy najczęściej zapadają kobiety w czasie transformacji menopauzalnej. Warto wiedzieć, jak się chronić przed tym nowotworem, bo jest on niezwykle podstępny.

Na jakie objawy należy zwracać uwagę? Dlaczego nie powinnyśmy ich lekceważyć? Jakie są czynniki ryzyka tego nowotworu? Jak często powinnyśmy się badać? Jakie badania wykonywać?

Rak szyjki macicy rozwija się w szyjce macicy, która stanowi wejście z pochwy do macicy. Nowotwór tego rodzaju powoduje infekcja wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV), który jest przekazywany drogą płciową. Z taką infekcją związanych jest ponad 90 proc. wszystkich przypadków tego nowotworu. Nie wszystkie wirusy brodawczaka powodują raka. Jeśli jednak wirus jest onkogenny, może być bardzo poważnym czynnikiem ryzyka. Spore znaczenie w przypadku tego rodzaju nowotworu mają także takie czynniki jak: wczesne rozpoczęcie współżycia, duża liczba partnerów seksualnych, duża liczba porodów czy długotrwałe stosowanie doustnej antykoncepcji hormonalnej.

HPV to wirus brodawczaka ludzkiego przenoszony drogą płciową. Szczepionkę przeciwko wirusowi HPV podaje się zazwyczaj w wieku około 11–12 lat w dwóch dawkach. Nie zaleca się jej jednak osobom powyżej 26. roku życia, ponieważ większość z nich była już narażona na zakażenie wirusem HPV. Osoby pomiędzy 27 do 45. roku życia mogą na temat ewentualnego szczepienia porozmawiać z lekarzem.

Chociaż większość infekcji HPV przebiega bezobjawowo i ustępuje samoistnie, powtarzające się infekcje mogą zwiększać ryzyko zachorowania na ten typ nowotworu, który jest czwartym pod względem częstości występowania u kobiet.

Objawy raka szyjki macicy

Wczesny rak szyjki macicy jest trudny do wykrycia, ponieważ zwykle przebiega bezobjawowo. Jeśli wystąpią objawy wczesnego stadium, mogą one obejmować:

• nieprawidłowe krwawienie z pochwy po stosunku płciowym, po menopauzie i/lub pomiędzy miesiączkami,
• nieprawidłową wydzielinę z pochwy (np. o nieprzyjemnym zapachu lub zawierającą krew),
• ból miednicy,
• ból podczas stosunku,
• obrzęki nóg.

Objawy bardziej zaawansowanego raka szyjki macicy mogą obejmować wymienione powyżej znaki ostrzegawcze oraz:

• trudności z  oddawaniem moczu lub problemy z wypróżnieniami, które mogą obejmować krwawienie z moczu lub z odbytnicy,
• bóle pleców,
• bóle brzucha,
• utratę apetytu,
• krwawienie z pochwy po menopauzie,
• uczucie chronicznego zmęczenia,
• utratę masy ciała,
• ból kości,
• obrzęki nóg,
• dłuższe lub bardziej obfite miesiączki.

Profilaktyka

Najważniejsze jest regularne wykonywanie badań kontrolnych. Są to przede wszystkim badania cytologiczne, które zaleca się robić przynajmniej raz na dwa lata. Może to być badanie tradycyjne lub cytologia nowej generacji – tzw. cytologia płynna LBC (ang. Liquid Based Cytology). To nowa metoda wykonywania badania cytologicznego, w której wymaz z szyjki macicy pobierany jest nie bezpośrednio na szkiełko mikroskopowe, lecz na specjalne płynne podłoże podlegające dalszej obróbce laboratoryjnej. Cytologia płynna wykonana jest techniką, która zapobiega uszkodzeniu pobranych komórek. Pojemnik zostaje szczelnie zamknięty i przetransportowany do laboratorium. Dzięki takiej obróbce preparaty pozbawione są różnych obcych ciał.
Kobiety bez obciążającego wywiadu najlepiej, by wykonywały cytologię przynajmniej raz w roku. Jest ona bardzo miarodajna, jeśli chodzi o wykrywanie zmian przednowotworowych i dysplastycznych, na bazie których dochodzi do rozwoju raka szyjki macicy.

Wynik wskazujący na nieprawidłowości każdorazowo powinien zostać potwierdzony innymi metodami. Należą do nich: kolposkopia i test na obecność wirusa brodawczaka. W uzasadnionych przypadkach należy wykonać biopsję i pobranie materiału do badania histopatologicznego. Umożliwia to rozpoznanie raka szyjki macicy na wczesnym etapie rozwoju. W przypadku zmian przedinwazyjnych wyleczalność jest prawie 100-procentowa. Drugą, wspomnianą już, opcją profilaktyki jest możliwość szczepień. Ich skuteczność jest potwierdzona wieloma badaniami. W Polsce zaleca się szczepienie dziewczynek przed rozpoczęciem współżycia, w wieku od 12-13 lat. Możliwość i zasadność zaszczepienia po 45. roku życia. należy omówić z lekarzem prowadzącym.

Jak często robić badania przesiewowe w czasie transformacji menopauzalnej

Częstotliwość przeprowadzania badań przesiewowych różni się w zależności od wieku. Według raportu z 2023 r. opublikowanego w czasopiśmie „Menopause: The Journal of The North American Menopause Society”, wirus HPV u kobiet po menopauzie wciąż stanowi duże ryzyko – nawet w przypadku braku aktywności seksualnej. Dlatego wiek nie jest żadnym miarodajnym wskaźnikiem do zaprzestania takich badań.

Raport ujawnił jednak, że aż 64,7 proc. dojrzałych osób w USA przerywa badania profilaktyczne w tym kierunku.

Według Amerykańskiego Towarzystwa Onkologicznego:

• Badania przesiewowe w kierunku raka szyjki macicy należy rozpocząć w wieku 25 lat, a podstawowe badanie HPV należy kontynuować co 5 lat do 65. roku życia.
• Kobiety, które ukończyły 65. rok życia, mogą przestać robić badania przesiewowe w kierunku raka szyjki macicy, jeśli:
• nie mają w wywiadzie śródnabłonkowej neoplazji szyjki macicy stopnia II (nieprawidłowe zmiany w budowie tkanek szyjki macicy, które mogą się stać złośliwe i przekształcić się w raka szyjki macicy) lub poważniejszej diagnozy w tym kierunku w ciągu ostatnich 25 lat,
• w okresie ostatnich 10 lat wynik ich badań przesiewowych był negatywny, co zwykle definiuje się jako dwa kolejne ujemne testy na obecność wirusa HPV.

Niektóre kobiety wymagają zdecydowanie częstszych badań. Należą do nich te, które:

• mają historię raka szyjki macicy,
• chorują na HIV/AIDS,
• mają osłabiony układ odpornościowy.

Możliwości leczenia raka szyjki macicy

Protokoły leczenia raka szyjki macicy różnią się w zależności od rodzaju/stadium choroby i mogą obejmować wiele metod. We wszystkich stanach przedrakowych, czyli na bardzo wczesnym etapie choroby, możliwe jest wycięcie fragmentu szyjki macicy i inwazja punktowa. U kobiet po menopauzie usuwa się często całą macicę (histerektomia) i stosuje naświetlania. Jeśli nowotwór jest bardziej zaawansowany, ale nie obejmuje otaczających tkanek, to usuwa się go operacyjnie, a następnie stosuje naświetlania. W bardzo zaawansowanej postaci choroby jedynymi metodami są chemioterapia i radioterapia.

Badania przesiewowe w kierunku raka szyjki macicy pozostają ważnym elementem regularnej opieki zdrowotnej dla kobiet po menopauzie. Wiele pań zapomina o tym. Wraz z upływem lat zmienia się stężenie hormonów płciowych i wzrasta narażenie na czynniki onkogenne. 

Program Profilaktyka Raka Szyjki Macicy

W Polsce działa program Profilaktyka Raka Szyjki Macicy. Aby wziąć w nim udział, nie trzeba mieć skierowania, wystarczy zgłosić się do ginekologa. W ramach programu można skorzystać z bezpłatnej cytologii wykonanej przez lekarza lub położną posiadającą odpowiedni certyfikat nadany przez Centralny Ośrodek Koordynujący Program Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy.

Jeśli wynik będzie prawidłowy, lekarz ginekolog zaleci ponowne badanie profilaktyczne po upływie 3 lat lub – w uzasadnionych przypadkach (w szczególności, jeżeli występuje zakażenie wirusem HIV, przyjmujesz leki immunosupresyjne lub jesteś zakażona HPV – typem wysokiego ryzyka) – po upływie 12 miesięcy.

W przypadku, gdy w badaniu zostaną stwierdzone zmiany o charakterze dysplastycznym, lekarz ginekolog skieruje cię na dalszą diagnostykę – badanie kolposkopowe lub badanie kolposkopowe z pobraniem wycinka do badania histopatologicznego. Jeżeli te badania nic nie wykażą, lekarz poinformuje cię o terminie kolejnego badania cytologicznego – za 3 lata lub, w uzasadnionych przypadkach, po upływie 1 roku. Jeżeli rozpoznano u ciebie raka szyjki macicy lub inne schorzenie, zostaniesz skierowana (poza programem) do leczenia specjalistycznego w warunkach ambulatoryjnych/szpitalnych lub na dalszą diagnostykę do placówek posiadających umowę z NFZ. Program jest skierowany tylko do kobiet do 59. roku życia.

Źródła:
elektrahealth.com/blog/cervical-cancer-screenings-menopause
pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37527477
swiatlekarza.pl/menopauza-i-ryzyko-raka
pacjent.gov.pl/program-profilaktyczny/profilaktyka-raka-szyjki-macicy
zwrotnikraka.pl/cytologia-plynna-lbc

W społeczności Mameno rozmawiamy na wszystkie tematy! Dołącz do innych kobiet i naszych ekspertów, aby rozwiać wszystkie swoje wątpliwości dotyczące tej trudnej, ale niezwykłej podróży.

Informacje zawarte na stronie Mameno mają jedynie charakter informacyjny i nie zastąpią konsultacji ze specjalistą. W szczególności nie stanowią one porady medycznej ani diagnozy. Rewolucja hormonalna w okresie menopauzy może wywołać wiele zmian w Twoim ciele i psychice, ale nie wszystkie są z nią związane.

Interesuje Cię menopauza? Zarejestruj się, żeby mieć dostęp do ponad 100 artykułów z naszej bazy wiedzy.