Coraz więcej badań łączy okres okołomenopauzalny z większą zapadalnością na depresję, ale natura tego związku nie jest do końca jasna. Naukowcy uważają, że w czasie transformacji menopauzalnej kobiety mogą być bardziej podatne na depresję ze względu na wahania poziomu hormonów. Nie bez znaczenia jednak pozostaje fakt naszego ogólnego stanu zdrowia w tym okresie, nastawienia do menopauzy jako procesu i stosunku do starzenia się.

Dobrą wiadomością jest informacja, że po 2-4 lat po menopauzie, ryzyko zapadalności na depresję znacząco maleje.

W 2018 roku w czasopiśmie „Obstetrics and Gynecology Clinics of North America” został opublikowany artykuł „Depresja podczas i po okresie okołomenopauzalnym: hormony, genetyka i środowisko jako determinanty choroby”, w którym naukowcy dosyć jednoznacznie wskazali, że depresja jest powszechna w okresie okołomenopauzalnym i wczesnym okresie postmenopauzalnym. Determinuje ją wiele czynników psychospołecznych i biologicznych. Leczenie depresji lub objawów depresyjnych w okresie około- i we wczesnym okresie postmenopauzalnym obejmuje stosowanie standardowych leków przeciwdepresyjnych, terapię hormonalną oraz behawioralne modyfikacje wzorców snu.

Ponieważ czynnikami depresji są zarówno współczesne, jak i wczesne stresory, wskazano na pozytywne efekty psychoterapii, w tym terapii poznawczo-behawioralnej oraz terapii skoncentrowanej na traumie.

Wpływ czynników psychospołecznych

Spadek produkcji hormonów w okresie okołomenopauzalnym determinuje szereg problemów psychologicznych, takich jak lęk, drażliwość, nerwowość, smutek, niepokój, problemy z pamięcią mgła umysłowa, brak koncentracji, brak pewności siebie, utrata libido czy depresja. W tym czasie wzrasta także poziom strachu przed śmiercią, co implikuję jeszcze większą podatność kobiet na zaburzenia depresyjne.

W badaniu dla the North American Menopause Society (NAMS) naukowcy wskazali dodatkowe czynniki ryzyka, pogłębiające tendencje depresyjne u kobiet w tym czasie. Były to m.in. strata małżonka/partnera, rodziców, przyjaciół, spożywanie alkoholu, choroby przewlekłe wymagające stałego monitorowania, niepełnosprawność fizyczna, choroba psychiczna zdiagnozowana przez lekarza oraz posiadanie czwórki lub więcej żyjących dzieci.

Kobiety w tym okresie, bardziej niż kiedykolwiek wcześniej, doświadczają również strat psychologicznych związanych z procesem wychowywania dzieci (tzw. syndrom pustego gniazda), który wiąże się z poczuciem pustki, osamotnienia, narastającym poczuciem bycia niepotrzebną, a nawet zdradzoną. Porzucenie dotychczasowej, często najważniejszej roli społecznej, jaką jest bycie matką, wymaga przeformułowania swoich celów i przesunięcia akcentów na inne obszary, co bywa bardzo trudne, a w przypadku mało satysfakcjonującej relacji emocjonalnej z małżonkiem czy partnerem, czasami wręcz niemożliwe.

Do innych czynników z grupy strat psychologicznych należą rozstanie lub rozwód przechodzone w okresie okołomenopauzalnym, czy stres związany z obawą utraty pracy. Ten ostatni wynika często z poczucia pogorszenia sprawności intelektualnej, problemów z pamięcią i koncentracją oraz jednoczesną świadomością niewielkich szans znalezienia nowej pracy. Na te czynniki nakłada się także brak wsparcia psychospołecznego w tym zakresie.

Innym czynnikiem zdrowotnym implikującym występowanie depresji może być przejście menopauzy chirurgicznej, czego wynikiem jest zaprzestanie hormonalnej czynności jajników, a tym samym podatność na obniżenie nastroju z powodu niskiego poziomu hormonów. Istnieje szereg innych stresorów pojawiających się w okresie okołomenopauzalnym, które również znacząco związane są z depresją.

Należą do nich:

• początek choroby u siebie lub innych bliskich osób,
• opieka nad starzejącymi się rodzicami,
• brak partnera.

Podczas gdy niektóre kultury wysoko cenią młodość, istnieją wciąż takie, które cenią wiek i doświadczenie. Naukowcy, którzy opublikowali w 2021 roku swoje spostrzeżenia w artykule ”The relationship between social support, stressful events, and menopause symptoms” w „National Library of Medicine” zauważają, że kobiety pochodzące z kultur, które szanują dojrzały i starszy wiek, zgłaszają mniej objawów okresu okołomenopauzalnego, co może sugerować, że normy społeczne mogą mieć wpływ na to, jaki wpływ ma na kobiety transformacja menopauzalna.

Wpływ hormonów na samopoczucie psychiczne

Kobiety są dwukrotnie częściej niż mężczyźni narażone są na rozwój depresji klinicznej lub lęku, co często jest związane ze zmianami hormonalnymi, które dotykają je z powodu cykli miesiączkowych, rodzajów przyjmowanej antykoncepcji, zmianami hormonalnymi w ciąży i połogu oraz oczywiście perimenopauzą i menopauzą. Trzy kluczowe hormony, które ulegają licznym wahaniom, by ostatecznie się zmniejszyć w okresie perimenopauzy i menopauzy, to:

Estrogen 

Estrogen działa regulująco na inne hormony mające wpływ na nasz nastrój, takie jak np. serotonina, noradrenalina i dopamina. Estrogen również wspiera umiejętność ostrości myślenia, a kiedy jego poziom się obniża, może to prowadzić do problemów z pamięcią lub mgły mózgowej – co z kolei może obniżać nastrój. Część badań sugeruje, że to właśnie spadek estrogenu prowadzi do obniżenia nastroju, inne badania zaś sugerują, że problem powodują raczej wahania jego poziomu.

Progesteron 

Progesteron wspomaga sen i umiejętności relaksacyjne, a także wpływa uspokajająco na nastrój. Podobnie jak w przypadku estrogenu, kiedy w czasie perimenopauzy i menopauzy poziom progesteronu spada, może to spowodować wzrost drażliwości, wahań nastroju i mgłę mózgową. Badania wskazują, że niektóre kobiety są szczególnie wrażliwe na progesteron i twierdzą, że kiedy poziom progesteronu jest wyższy, zauważają spadek nastroju i motywacji do działania.

Testosteron 

Podczas perimenopauzy i menopauzy spada również poziom testosteronu. Uważa się, że testosteron ma istotny wpływ na wytrzymałość psychiczną, jakość snu, jasność myślenia i koncentrację, co z kolei może wpływać na samopoczucie psychiczne i odczuwalny poziom stresu, gdy te zdolności są upośledzone. Testosteron pomaga również poprawić libido.

Zmiany hormonalne zatem znacząco wpływają w tym czasie na chemię, strukturę i funkcje mózgu.

Niektóre kobiety mogą być szczególnie podatne na zmiany nastroju związane z hormonami. Wyniki badań opublikowanych w 2015 roku w „National Library of Medicine” („Postmenopausal syndrome”, (Pronob K. Dalal, Manu Agrawal) wskazują, że depresja kliniczna w okresie okołomenopauzalnym może występować częściej u kobiet z:

• osobistą lub rodzinną historią depresji,
• zgłoszonymi w wywiadzie wcześniejszymi zaburzeniami dysforycznymi (PMDD – ang. premenstrual dysphoric disorder – bardzo nasilony zespół napięcia przedmiesiączkowego),
• z historią depresji poporodowej.

Autorzy badania podkreślają jednak, że ryzyko depresji jest ogólnie wyższe u wszystkich kobiet w okresie okołomenopauzalnym, niezależnie od ich historii osobistej lub rodzinnej.

Objawy depresji okołomenopauzalnej

Kobiety cierpiące na depresję okołomenopauzalną często w pierwszej kolejności skarżą się na dolegliwości bólowe związane z samą menopauzą. Wśród zgłaszanych przez nie objawów psychicznych są: rozdrażnienie, lęk, niepokój, smutek, zniechęcenie, pesymizm, zaburzenia związane z apetytem (zwiększenie lub zmniejszenie), pogorszenie jakości snu. Te ostatnie mogą być związane także z innymi zaburzeniami, takimi jak zespół niespokojnych nóg czy bezdech senny.

Wiadomo także, że kobiety cierpiące na przewlekłą bezsenność obciążone są większym ryzykiem rozwoju depresji. Objawy mogą obejmować także:

• brak zainteresowania lubianymi czynnościami,
• uczucie smutku, apatii lub pustki,
• przewlekłe zmęczenie lub/ i brak energii,
• kłopoty z pamięcią, koncentracją i podejmowaniem decyzji,
• wahania wagi związane z zaburzeniami apetytu,
• powolny ruch lub mowę.

Istnieje wiele rodzajów depresji. Medyczna nazwa jednego z najczęstszych to poważne zaburzenie depresyjne (MDD). Kobiety przechodzące menopauzę wydają się być bardziej podatne na rozwój MDD.

Diagnostyka

Diagnostyka depresji okołomenopauzalnej jest trudna. Należy zebrać dokładny wywiad, w którym zostaną uwzględnione takie czynniki jak: samopoczucie, wcześniejsze epizody zaburzeń psychicznych i kryzysy psychiczne.

Ważne, by wykluczyć przyczyny somatyczne, dlatego niezwykle istotna jest w tym obszarze współpraca lekarza POZ, ginekologa, endokrynologa i psychiatry. Wiele kobiet w okresie okołomenopauzalnym skupia się głównie na objawach fizycznych tego stanu i często nie ma świadomości, że przeżywanie w tym okresie trudności emocjonalne objawiające się smutkiem, męczliwością, zniechęceniem nie są prawidłowymi stanami, które można skutecznie leczyć. Niezwykle ważne w okresie okołomenopauzalnym jest dla kobiet wsparcie rodziny, partnera i przyjaciół, a także otwarte zgłaszanie niepokojących sygnałów płynących z naszej psychiki lekarzowi POZ, ginekologowi, psychiatrze czy terapeucie. Oni powinni się zająć poprowadzeniem nas dalszą ścieżką w kierunku leczenia i zdrowienia. Niezwykle ważne, by mieli świadomość zmian hormonalnych u diagnozowanych kobiet.

Możliwości leczenia

Leczenie depresji często obejmuje kombinację leków przeciwdepresyjnych i psychoterapii. Jednak wytyczne dotyczące menopauzy jasno wskazują, że leki przeciwdepresyjne nie powinny być stosowane jako leczenie pierwszego rzutu na obniżenie nastroju i depresję związaną z okresem okołomenopauzalnym.

Dr Louise Newson, lekarka i pionierka w dziedzinie szerzenia wiedzy na temat menopauzy, twórczyni portalu Balance, poświęconemu wsparciu tego okresu twierdzi, że nie ma dowodów na to, że faktycznie pomagają one w psychicznych objawach menopauzy. Mimo to, jak wskazują doświadczenia, wielu kobietom proponuje się leki przeciwdepresyjne, gdy po raz pierwszy szukają pomocy u lekarza. Leki przeciwdepresyjne są czasami przepisywane w celu złagodzenia uderzeń gorąca i nocnych potów kobietom, które nie mogą stosować terapii hormonalnej jako leczenia pierwszego rzutu. Mogą one pomóc w zmniejszeniu tych objawów, ale zwykle nie są skuteczne w łagodzeniu obniżeniu nastroju ponieważ te spowodowane są wahaniami lub obniżonym poziomem estrogenu i testosteronu.

Najważniejsza w tym okresie, twierdzi dr Newson, jest stabilizacja poziomu hormonów poprzez przyjmowanie estrogenu, a u niektórych kobiet również testosteronu. Odpowiednia dawka i rodzaj estrogenu może pomóc w podniesieniu nastroju i innych objawach psychicznych związanych z okresem okołomenopauzalnym.

Wiele kobiet stwierdza, że czują się spokojniejsze, powraca im motywacja, mają większą sprawczość i czują się szczęśliwsze już po kilku miesiącach stosowania hormonalnej terapii menopauzy. Zazwyczaj łagodnieją też inne objawy, takie jak uderzenia gorąca, nocne poty, bezsenność, czy suchość pochwy. Dr Newson wskazuje, także w oparciu o badania, że podawanie terapii hormonalnej kobietom w okresie okołomenopauzalnym może zmniejszyć częstość rozwoju depresji klinicznej. Wiele kobiet, które rozpoczęły HTM i otrzymały w przeszłości niewłaściwie leki przeciwdepresyjne, stwierdziły że ich objawy depresyjne ustąpiły po właściwej dawce i rodzaju terapii hormonalnej do tego stopnia, że mogły zmniejszyć i często przestawały brać leki przeciwdepresyjne.

Mimo to, jak podaje publikacja na temat wytycznych dotyczących leczenia depresji okołomenopauzalnej „Guidelines for the evaluation and treatment of perimenopausal depression: summary and recommendations” z 2018 roku, amerykańska FDA (Food and Drug Administration) nie zatwierdziła terapii estrogenowej w leczeniu depresji okołomenopauzalnej.

Terapie uzupełniające i alternatywne

W przypadku większości kobiet doświadczających obniżonego nastroju, lęku, drażliwości lub wahań nastroju najlepiej sprawdza się połączenie kilku metod. Należy do nich zaliczyć czynniki związane ze stylem życia, takie jak: zdrowa dieta z wyeliminowanie produktów przetworzonych, ograniczenie nadmiaru soli, cukru i węglowodanów, uzupełnienie diety o niezbędne tłuszcze, takie jak oleje Omega-3, a także te bogate w witaminy z grupy B, wapń i witaminę D, które mogą również pomóc w poprawie nastroju.

Regularna aktywność fizyczna: pływanie, szybki marsz, jogging czy nawet szybki spacer zwiększają poziom endorfin – hormonów, które łagodzą ból i redukują stres. Podobnie, jak zajęcia takie jak joga czy tai chi. Pomocna może być także terapia, w szczególności terapia poznawczo-behawioralna (CBT), która pomaga w redukcji niskiego nastroju i lęku w okresie okołomenopauzalnym, a nawet w objawach fizycznych, takich jak np. uderzenia gorąca. Te alternatywne metody leczenia są szczególnie ważne dla kobiet, które nie chcą lub nie mogą stosować HTM.

Kiedy i gdzie szukać pomocy

Ważne jest, aby porozmawiać z lekarzem o objawach, które mogą wskazywać na depresję. Depresja nie jest wpisana w okres menopauzy ani proces starzenia. Każdy, kto doświadcza jej na tym etapie życia, powinien skontaktować się z lekarzem, w pierwszej kolejności może to być lekarz POZ, lub terapeutą, który rozumie jak wpływa na zdrowie psychiczne kobiety transformacja menopauzalna.

Natychmiast skontaktuj się z lekarzem lub specjalistą ds. zdrowia psychicznego, jeśli rozważasz samookaleczenie lub samobójstwo.

Kobiety, którym towarzyszą myśli samobójcze, mogą szukać pomocy, dzwoniąc na telefon zaufania: 116 123 – codziennie w godzinach 14.00-22.00.

Innym ważnym telefonem jest: 800 70 2222 w Centrum Wsparcia. Można dzwonić codziennie od poniedziałku do niedzieli przez 24h/dobę.

Źródła:

nhsinform.scot/healthy-living/womens-health/later-years-around-50-years-and-over/menopause-and-post-menopause-health/menopause-and-your-mental-wellbeing

medicalnewstoday.com/articles/menopause-and-depression

ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4539866/ ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7840006/

forumprzeciwdepresji.pl/2800/naukowcy-depresja-dotyka-az-70-proc-kobiet-przechodzacych-menopauze-wymieniono-czynniki-ryzyka

pulsmedycyny.pl/depresja-a-menopauza-877503 balance-

menopause.com/uploads/2022/01/Mental-health-and-emotional-wellbeing-booklet.pdf

mp.pl/pacjent/psychiatria/choroby/77245,depresja-okolomenopauzalna

pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30179986/

W społeczności Mameno rozmawiamy na wszystkie tematy! Dołącz do innych kobiet i naszych ekspertów, aby rozwiać wszystkie swoje wątpliwości dotyczące tej trudnej, ale niezwykłej podróży.

Informacje zawarte na stronie Mameno mają jedynie charakter informacyjny i nie zastąpią konsultacji ze specjalistą. W szczególności nie stanowią one porady medycznej ani diagnozy. Rewolucja hormonalna w okresie menopauzy może wywołać wiele zmian w Twoim ciele i psychice, ale nie wszystkie są z nią związane.

Interesuje Cię menopauza? Zarejestruj się, żeby mieć dostęp do ponad 100 artykułów z naszej bazy wiedzy.